درس خارج فقه 93-94 جلسه 10

بسم الله الرحمن الرحیم

جلسه دهم درس خارج فقه

«اهلیة المتعاقدین الی آخر العقد» این از دیگر شرایط عقد است که علماء نقل کردند، از جمله مرحوم شیخ انصاری در مکاسب. خیلی از بزرگان، متأخرین و معاصرین این شرط را ذکر کردند. یعنی وقتی موجب دارد ایجاب می­کند در وقت خواندن ایجاب تا آخر که قبول بخواهد تحقق پیدا کند این باید اهلیت ایجاب را داشته باشد.

سه قول در مسأله است: 1- اینکه این شرط مطلقا معتبر است که قول مرحوم شیخ انصاری و مرحوم نائینی است.

 2- قول مرحوم امام (ره) است مبنی بر  اینکه این شرط مطلقا اعتبار ندارد.

3- اینکه تفصیل قائل شدند و آن دو صورت است، یکی اینکه تفصیل بین مشتری و بین بایع می­باشد. یعنی اگر مشتری در حال ایجاب بایع قابلیت تخاطب نداشته باشد در اینجا عقد صحیح نیست و این تفصیل مربوط به محقق طباطبائی است که در حاشیه بر مکاسب جلد 1 ص 92 آمده است.

 تفصیل دوم مربوط به مرحوم خوئی است که می­فرمایند این از جمله قضایایی است که دلیل با خودش است یعنی وقتی آن را تحلیل می­کند زوجیّت از آن استنباط می شود. دلیلشان این است که می­خواهند بفرمایند اصلاً عقد به معنای معاهده و معاقده است و این دوطرفه است و وقتی عرفاً بخواهد معاهده و معاقده تحقق پیدا کند زمانی است که هر دو اهلیت عقد را داشته باشند.

قول دوم قول مرحوم امام (ره) است که این را بطور کلّی ردّ می­کنند و می­فرمایند: اهلیت متعاقدین شرط نیست مطلقا و در کتاب البیع ص 225-224 منکر این شرط می­شوند و این شرط را قبول ندارند و می­فرمایند الان معامله انجام شده و شب طرف بالغ شد، بنابر فرمایش مرحوم شیخ انصاری این درست نیست امّا بنابر فرمایش مرحوم امام(ره) صحیح است  چون مشتری نقش قبول را دارد.

حال باید پرسید آیا فرمایش مرحوم امام(ره) صحیح است یا خیر؟ این فرمایش مرحوم امام(ره) از باب «الذی ینبغی ان یقال» منصقاً قابل قبول نیست، زیرا  مشتری هم در اینجا حقی دارد و یک طرف قضیه در دست مشتری است.

البته همانطور که قبلاً بیان شد آن تفصیلی که گفته شد قابل قبول نیست مثلاً مرحوم خوئی می­فرماید که در وقت ایجاب موجب اگر مشتری اهلیت نداشت مانعی ندارد و عقد صحیح است برای اینکه به ایجاب موجب ضرر نمی­زند و مثالی ذکر می کنند؛ مثل اینکه تجار مکاتبه شان از طریق نامه است و معامله می­کردند و برای مشتری می­فرستادند و این پروسه چند ماه طول می­کشید و وقتی موجب داشت انشاء می­کرد مشتری یا خواب بوده و یا صغیر بوده ولی وقتی که نامه به دستش می­رسد بالغ می­شد لذا در این حال عقد صحیح است.

مرحوم شیخ انصاری در مکاسب دو استثناء دارند و می­فرمایند ممکن است کسی به ما اشکال وارد کند در باب وصیت مبنی بر اینکه موصی وقتی به موصی له  وصیت می­کند و می­گوید این مالم را برای شما قرار دادم، وقتی موصی له قبول می­کند که موصی در قید حیات نباشد و یا در حال احتضار باشد، پس در اینجا اهلیت متعاقدین زیر سؤال می­رود.

مرحوم شیخ انصاری می­فرماید در اینجا ما دلیل خاص داریم و شارع مقدس آن را امضاء کرده و این هیچ اشکالی ندارد. مرحوم امام (ره) دوباره اشکال می­کند و می­فرماید که شیخ انصاری می­خواهد بفرماید این یک نوع ایقاع است نه عقد یعنی وصیت موصی یک طرفه است .

سه نوع وصیت متصور است : 1- وصیت تملیکی. 2- وصیت عهدیه. 3- وصیت فکّیه.

وصیت تملیکی به این معنا است که گاهی اوقات تملیک می­کنند، مثلاً اینکه پولی که دارم به نام من مدرسه درست کنید یه به ایتام بدهید.

وصیت عهدیه به این معنا است که وصیت می­کند که مرا فلانی غسل بدهد یا فلانی مرا دفن کند و یا فلان مکان دفن نماید و … .

وصیت فکّیه یعنی اینکه به محض انجام وصیت، مال خودش منفک می­شود مثلاً می­گوید این مالی که من دارم ببرید مسجد درست کنید. مرحوم امام (ره) می­فرمایند در جایی که وصیت تملیکی است در آنجا ایقاع وجود ندارد بلکه عقد است مثل هبه که عقد جائز است.

مطلب دیگر درباره بیع مکره است که مرحوم شیخ انصاری می­فرماید ممکن است کسی اشکال کند و بگوید اگر بیع اکراه باشد در آنجا چه باید کرد؟

 مرحوم شیخ می­فرماید اگر اهلیت وجود نداشته باشد البته خلاف قاعده است امّا اجماع داریم گرچه مرحوم خوئی در محاضرات حتی بیع مکره را نیز خارج از بحث مانحن فیه می­داند.

دانلود فایل صوتی از طریق بارکد

دانلود پی دی اف از طریق بارکد